Η Γόρτυνα βρίσκεται 45 χλμ από το Ηράκλειο Κρήτης (περίπου 40 λεπτά με το αυτοκίνητο). Έχει χτιστεί στην πεδιάδα της Μεσαράς, στην οποία εικάζεται ότι κατοίκησαν οι πρώτοι άνθρωποι στην Κρήτη, κάπου στα τέλη της Νεολιθικής περιόδου. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Κρήτης κι έναν από τους μεγαλύτερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας με 6.000 χρόνια ιστορίας. Οι πρώτες έρευνες στη Γόρτυνα άρχισαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας με την εύρεση της Μεγάλης Επιγραφής το 1884 από τους Ιωσήφ Χατζηδάκη, τον Ιταλό Federico Halbherr και τον Στέφανο Ξανθουδίδη. Λίγο μετά, το 1898, άρχισαν οι πρώτες ανασκαφές και διήρκεσαν έως το 1940.

Από ιστορικά στοιχεία φαίνεται να κατοικήθηκε γύρω στα 3000 π.Χ. και άκμασε την Μινωική περίοδο από το 1600 π.Χ. έως το 1100 π.Χ. Καταστράφηκε δύο φορές από σεισμό. Την δεύτερη φορά το 796 μ.Χ. οι καταστροφές ήταν τεράστιες! Στα ερείπια χτίστηκαν τα σημερινά χωριά Άγιοι Δέκα, Αμπελούζος και Μητρόπολη. Η Γόρτυνα κατάφερε να βάλει την Φαιστό σε δεύτερη μοίρα, μια πόλη που κατά την Μινωική περίοδο ήταν η σημαντικότερη πόλη της Κρήτης. Κατά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η Γόρτυνα συνέχιζε να ακμάζει. Η ανάπτυξή της ήταν τόσο μεγάλη που κατάφερε να γίνει πρωτεύουσα της Κρήτης και της Βόρειας Αφρικής. Τελικά το 828 μ.Χ. οι Άραβες καταστρέφουν ολοσχερώς την πόλη.

Στην Γόρτυνα τον 6ο αιώνα μ.Χ. χρίστηκε ένας από τους πρώτους ναούς της Χριστιανοσύνης, ο περίφημος ναός του Αγίου Τίτου του οποίου τα ερείπια υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Σημαντικά ευρήματα στην Γόρτυνα είναι το Πραιτόριο το οποίο αποτέλεσε την έδρα του Ρωμαίου διοικητή στην Κρήτη, τα Ρωμαϊκά Λουτρά, ο ναός του Απόλλωνα και ο ναός των Αιγυπτιακών θεοτήτων. Το Ρωμαϊκό Θέατρο είναι άλλη μια σημαντική ανακάλυψη. Πίσω από τον χώρο του θεάτρου υπάρχουν μεγάλες πλάκες από πέτρα, πάνω στις οποίες είναι χαραγμένοι οι νόμοι της Γόρτυνας. Σπουδαία είναι επίσης και τα νομίσματα που έκοβαν στην αρχαία Γόρτυνα. Τρία κέρματα έχουν βρεθεί από τον 4ο αιώνα π.Χ., ένα από τον 3ο κι ένα από τον 2ο - 1ο αιώνα π.Χ. Τα τέσσερα απεικονίζουν την Ευρώπη και το ένα το κεφάλι του Δία ή του Μίνωα.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ονοματοδοσία της Γόρτυνας. Αυτή που επικρατεί λέει ότι το όνομα η πόλη το πήρε από τον Γόρτυνα, γιο του Ροδάμανθου βασιλιά της Φαιστού και αδερφού του Μίνωα. Ένας από τους μύθους λέει ότι ο Δίας κατέφυγε στη Γόρτυνα όταν έκλεψε την Ευρώπη από τον Λίβανο, μεταμφιεσμένος σε ταύρο. Ο Δίας και η Ευρώπη απέκτησαν τρία παιδιά. Τους βασιλιάδες των τριών Μινωικών ανακτόρων της Κρήτης.